Jozef Van Wissem - De stilte creëert een spanningsboog. Je kan er niet om heen. Stilte is bedreigender dan Noise

De Nederlandse componist en avant-garde muzikant Jozef Van Wissem heeft een missie. Hij wil de wereld laten zien dat de luit niet per se een instrument van de middeleeuwen is. Dat legt hem geen windeieren: hij wordt door de media intussen de bekendste en de beste luitspeler ter wereld genoemd. Ondertussen brengt hij muziek uit op labels als Sacred Bones (Jenny Hval, The Soft Moon, David Lynch), won hij een Cannes Soundtrack Awards voor zijn ‘Only lovers left alive’-score en maakte hij muziek voor de The Sims Medieval. ‘s Mans meest recente werk ‘Ex-mortis’ verscheen op het Gentse boutique label Consouling en gaat over intense, zelfs erotische religieuze verlangens.
We zagen Jozef van Wissem in het najaar van 2021 nog optreden op Les Nuits Botanique, het verslag kun je hier nog eens nalezen  .
De man heeft ondertussen niet stil gezeten, en brengt op 18 maart een nieuwe plaat uit. Naar aanleiding van deze release hadden we een fijn gesprek met Jozef, keerden ook terug naar het verleden, en polsten naar de verdere toekomstplannen.

Wat is er zo bijzonder aan dat instrument de Luit dat jij vanuit de middeleeuwen transformeert naar deze moderne tijden? Of zie ik het verkeerd?
Voor mij persoonlijk is dat de techniek om het instrument  te bespelen behoorlijk lastig te beheersen is. Verder is het klassieke luit repertoire een onuitputtelijke bron voor het componeren van  nieuwe composities. Die nieuwe composities zijn daardoor soms niet te onderscheiden van historische composities. Dat zet de luisteraar op het verkeerde been. Je weet niet of het stuk 400 jaar oud is of nieuw.

Je hebt jarenlang in New York gewerkt (en geleefd?) en het land verlaten wegens de politiek van Trump heb ik gelezen? Welke impact heeft die dan op jou (en de muziek) gehad om die stap te zetten?
Vanwege immigratie politiek was het onmogelijk om daar te blijven wonen en veel te touren in buiten de USA. Ik heb onderhand zo’n 1500 concerten wereldwijd gedaan.  Op een gegeven moment moest ik om terug te reizen naar de USA steeds een concert daar hebben. Dat ging natuurlijk niet.  Voor mijn werk is het beter om in Europa te zijn.

In  December 2017 werd je uitgenodigd om het madrigaal uit te voeren, wat is afgebeeld op  Caravaggio's schilderij ‘De luitspeler (1596)’ in het Hermitage museum van St. Petersburg. Dat is wellicht een van de vele bijzondere samenwerkingen die je hebt gedaan, maar ik vond dit wel iets integrerend , kun je daar wat meer over vertellen?
De uitvoering was tijdens de presentatie van het net gerestaureerde schilderij in de Hermitage. Het was erg officieel. Men verwachtte dat ik de klassieke uitvoering zou doen van het stuk afgebeeld op het schilderij. Alleen dat deed ik niet.  Ik speelde een soort luit drone gebaseerd op de melodie van het klassieke stuk. Het resultaat is “ You Know That I Love You”.

Welk project of samenwerking is je tot op heden het best bij gebleven?
Ik was op een gegeven moment in IJsland. Daar was het festival All Tomorrow’s parties met Nick Cave en The Fall. Ik moest daar optreden met Jim Jarmusch. Tilda Swinton was daar ook, zij was op bezoek bij Bjork. Ik had haar tijdens de shoot van Only Lovers Left Alive ontmoet en ze was heel aardig tegen me. Dus ik vroeg haar om tijdens een improvisatie met Jim  een tekst voor te dragen, ik liet haar kiezen tussen een erotische of politieke text. Ze koos voor een erotische tekst van Rumi, sprong op het toneel en las die spontaan voor die tijdens onze harmonics improvisatie.

Persoonlijk vind ik dat je met je werk, naast visueel grensverleggend,  een voortdurende botsing aangaat tussen klassieke muziek en populaire muziek, klopt dit?
Dat is wel de bedoeling. Ik ontvreemd thema’s uit klassiek luit repertoire en laat ze terugkeren in mijn nieuwe composities, een soort medieval sampling als het ware. Ook wil ik het instrument als volwaardig Pop instrument terug in ere herstellen. Rond 1600 was de luit omnipresent als Pop instrument. Het was overal te vinden : in bordelen, huiskamers en aan het hof. Waarom zou het dan nu alleen in specialistische academische kringen ten gehore worden gebracht?

Het is na al die jaren, en vele inspanningen, nog steeds moeilijk om beide – het publiek voor klassieke muziek en dit voor eerder populaire – met elkaar te verbinden heb ik de indruk, jammer eigenlijk. Heb je daar een verklaring voor?
Het is een uitdaging. De oude muziek fanaten zijn beledigd als ik Bottleneck ( Slide) op  luit speel. De populaire liefhebbers vinden dat  dan weer fantastisch. Ik heb er geen verklaring voor. 

Je laat je ook meer beïnvloeden door beeldende kunst en religie dan door klassieke muziek, heb ik ergens gelezen. Kun je daar wat meer over vertellen?
Ik heb in New York veel rondgehangen in het beeldende kunst milieu, ging vaak naar openingen van tentoonstellingen en zo. Ik las ook veel over theorie achter nieuwe beeldende kunst. Die heb ik op mij laten inwerken. Wat religie aan gaat : Ik ben in Maastricht rooms katholiek opgevoed. . Het is meer de sfeer die me aantrekt dan het geloof zelf. Ook de geschriften door nonnen rond het jaar 1400 over hun relatie met God, erotisch en religieus kunnen mij boeien. Of eigenlijk intense religieuze teksten in het algemeen.

Ik wil daar wat dieper op ingaan, je hebt ook wel iets gedaan met film muziek en zo dacht ik? Je muziek pas perfect bij TV series en zo, zijn daar nog plannen in die richting?
Ik ben momenteel bezig met een soundtrack voor een nieuwe film getiteld Reines van Yasmine Benkiran. Mijn muziek wordt veel gebruikt voor allerlei visuele dingen. Zo componeerde ik muziek voor moderne dans van Stephen Petronio  “ American Landscapes” met beelden van Robert Longo.  Dat verschijnt nog.

Op 18 maart komt een nieuwe plaat uit ‘BEHOLD! I MAKE ALL THINGS NEW’, een terugkeer naar de minimalistische instrumentale muziek, zonder zang. Waarom die ommezwaai?
De plaat is gecomponeerd en opgenomen in lockdown in Warschau en Rotterdam tussen 2019 en 2021. Er was geen publiek en ik was meer teruggeworpen op het instrument. Of om het anders te zeggen, er was geen reden tot zingen. In het eerste gedeelte  van mijn carrière heb ik alleen instrumentaal opgetreden. Ik ben daarnaast gaan zingen om de luit nog meer in de schijnwerpers te plaatsen. Niet omdat ik zonodig moest zingen maar er ontstond een karakter door de teksten. Zonder publiek had dat geen zin.

Persoonlijk ben ik onder de indruk van het experimenteren met stilte , zoals ik het graag noem. Alsof je de grens daarvan aftast, zoekende hoe die stilte zodanig krachtig kan klinken zodat de muren barsten, maar nog ingetogen genoeg om je tot innerlijke rust te brengen. Klopt dit, en was dat je onderliggende bedoeling?
Dat klopt en mooi gezegd.  De stilte creëert inderdaad een spanningsboog. In het begin van mijn optredens was het eerste stuk altijd met lange stiltes tussen de noten.  Soms wel van een minuut. Het is nogal existentialistisch. Je kan er niet om heen. Stilte is bedreigender dan Noise.

Het is ook zeer fantasie prikkelend, een bevreemdende sfeer die me in een bepaalde mate angst inboezemt, maar ook aanvoelt als een donker deken tegen die duistere gedachten. Klopt dit? En voel je jou – net als ik – comfortabel in de duisternis? En als derde , is dat een bewuste keuze op die manier tewerk gaan?
De luisteraar mag zijn beleving zelf invullen. Wat voor de een donker is, is voor de ander een grap. Ik hou van de afwisseling van donker en licht. Van afwisselend vrolijk en somber.  Net zoals in het echte leven.  Ik voel me wel comfortabel in duisternis inderdaad. Deze manier van werken is vanzelf zo ontstaan, het is geen bewuste keuze.

Wat zijn je persoonlijke verwachtingen over deze nieuwe schijf en welk publiek zou je er graag mee willen bereiken?
De nieuwe plaat is een terugkeer naar het instrumentale werk zoals ik al zei. Ik denk  dat er een breed  algemeen publiek voor is. Het is solo luit met minimale electronics.  Het is uiteindelijk nieuwe muziek zoals de titel al aangeeft. Dat past niet in hokjes. Ik breng hem op mijn eigen label, Incunabulum uit. Dat dwingt me om weer de mensen op te zoeken die mij vanaf het begin al steunden in mijn instrumentale werk. Wat dat betreft is het ook een terugkeer.

Net zoals elke artiest, band, kunstenaar en mens heb je uiteraard ook te maken gehad met covid, waar we al twee jaar mee zitten, je nieuwste schijf is zelfs geschreven midden in die pandemi, e heb ik ergens gelezen. Hoe heb je als mens en muzikant die tijden doorstaan? Was het een confrontatie met je grenzen – sommige hebben de handdoek in de ring gegooid – of was het eerder een bron van inspiratie?
Er was weinig afleiding tijdens de pandemie, de leegte was voor mij inspirerend. Het is alsof je in een witte kamer zit, zonder besef van tijd of afbakening. Erg spiritueel. Het is gemakkelijker als je solo speelt en componeert, dat geef ik toe. Er zullen heel wat muzikanten in bands gestopt zijn.

Wat zijn de verdere plannen en komt er een tour?
Vanaf April tour ik solo in Europa en de UK en in Juni o.a. in Rusland.  In Moskou trek ik zo een publiek van 1000 man, dat is altijd erg spannend. Er wordt gewerkt aan een toernee in de VS. Ik werk ook nog aan een nieuwe duo-plaat met Jim Jarmusch.

Na al die jaren, zijn er nog ambities of doelstellingen, dingen die je absoluut nog eens wil doen (ik veronderstel dat een sportpaleis uitverkopen niet tot die ambitie behoort, of wel?)
Ik wil altijd nog een biografie schrijven maar het is er nog steeds niet van gekomen. Er zijn genoeg verhalen. Maar omdat ik altijd onderweg ben is het nog niet zover.

Je hebt een stempel gedrukt en grenzen verlegd tussen klassiek en populaire muziek, de Luit naar een ruim publiek gebracht, waarvoor ode! Maar moesten er beginnende muzikanten zijn die in je voetsporen willen treden, welk advies zou je hen willen mee geven?
Don’t Try It At Home.

Bedankt voor dit fijne gesprek, ik hoop je snel nog eens live te kunnen zien, het ga je goed! Dank je